Απόβλητα και Ρύπανση

Η περιβαλλοντική ρύπανση με τις επιπτώσεις της στην υγεία αποτελεί σοβαρό πλήγμα για το βιώσιμο περιβάλλον. Οι υγιείς ωκεανοί είναι παραγωγικοί ωκεανοί και τα ανθεκτικά θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήματα είναι απαραίτητα για την επίτευξη αειφόρου ανάπτυξης.

1. Βιομηχανικά απόβλητα και διαρροές:

Στην υψηλή περίοδο (από Μάιο έως Σεπτέμβριο) και κυρίως ως αποτέλεσμα του έντονου τουρισμού, στις ακτές και στις παραλίες της Μεσογείου εναποθέτονται 250.000 τεμάχια σκουπιδιών ανά ημέρα και ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Αυτός ο αριθμός αυξάνεται σε 316.000 τεμάχια σκουπιδιών ανά ημέρα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, σε σύγκριση με το μέσο όρο των 81.000 τεμαχίων την ημέρα κατά τη χαμηλή περίοδο (EFEVERDE, 2018).

Εκτιμάται ότι το 80% της θαλάσσιας ρύπανσης προέρχεται από την ξηρά και το 20% προέρχεται απευθείας από τις άμεσες απορρίψεις στη θάλασσα. Οι κύριες χερσαίες πηγές αποβλήτων είναι απορρίμματα από μη επεξεργασμένο νερό και καταιγίδες. Πιο συγκεκριμένα,είναι κατάλοιπα από χώρους υγειονομικής ταφής που βρίσκονται κοντά στην ακτή ή μεταφέρονται μέσω υδάτινων οδών και σκουπίδια που αφήνουν πίσω τους οι κάτοικοι και οι τουρίστες.

Όταν πρόκειται για πηγές απορρίψεων και διαρροών απευθείας στη θάλασσα, η κύρια αιτία είναι η απόρριψη από σκάφη (εμπορικά σκάφη, πλοία, κρουαζιερόπλοια, σκάφη αναψυχής, αλιευτικά σκάφη κ.λπ.) και πλατφόρμες πετρελαίου.

Επιπλέον, τα εγκαταλελειμμένα αλιευτικά εργαλεία, όπως κομμάτια παρασυρόμενων διχτυών, παραγάδια και ούτω καθεξής είναι ιδιαίτερα επιβλαβή και «συνεισφέρουν» στη ρύπανση των θαλασσών.

Ο ευτροφισμός είναι μια διαδικασία που βασίζεται στον συνεχή εμπλουτισμό του νερού με θρεπτικά συστατικά, ιδίως ενώσεις αζώτου και / ή φωσφόρου. Οδηγεί: σε αυξημένη ανάπτυξη της πρωτογενούς παραγωγής και της βιομάζας των φυκιών, σε αλλαγές στην ισορροπία των θρεπτικών συστατικών που, με τη σειρά τους, προκαλούν αλλαγές στην ισορροπία των οργανισμών και την υποβάθμιση της ποιότητας του νερού. Τα θαλασσινά ύδατα ταξινομούνται ως προς το επίπεδο του ευτροφισμού με βάση τον εμπλουτισμό τους σε θρεπτικές ουσίες και την ανάπτυξη του φυτοπλαγκτού. Τα χαμηλά επίπεδα θρεπτικών ουσιών / φυτοπλαγκτού χαρακτηρίζουν τις ολιγοτροφικές περιοχές, θαλάσσιες περιοχές μετρίως εμπλουτισμένες με θρεπτικά συστατικά χαρακτηρίζονται ως μεσοτροφικές, ενώ θαλάσσιες περιοχές πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά και βιομάζα φυκιών χαρακτηρίζονται ως ευτροφικές περιοχές. Η Μεσόγειος είναι μια από τις πιο ολιγοτροφικές θάλασσες στον κόσμο και το μεγαλύτερο μέρος της βιολογικής της παραγωγικότητας λαμβάνει χώρα στην εύφωτη ζώνη (UNEP, 1989, UNEP / MAP, 2012).

Πρόσφατα, χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν βιώσει με ένταση προβλήματα που σχετίζονται με τα επιβλαβή φύκια (HABs) πουείναι κοινώς γνωστάως «κόκκινη παλίρροια». Οι αυξήσεις αυτές των επιβλαβών φυκιών οφείλονται κυρίως σε ανθρωπογενή εισροή (όσον αφορά τα ύδατα της ΕΕ) ή σε αύξηση των θρεπτικών ουσιών (όσον αφορά τα ύδατα των ΗΠΑ) όπου και στις δύο περιπτώσεις συνδέονται με φαινόμενα ευτροφισμού (Andersonetal., 2002, Smayda, 1989, 1990). Ο ευτροφισμός έχει δύο τρόπους επίδρασης στο οικοσύστημα, τον πρωτογενή και τον δευτερογενή, με τις επιπτώσεις της διαταραχής των θρεπτικών ουσιών να επηρεάζονται περαιτέρω από άλλες συνθήκες που παρατηρούνται στους οικοτόπους (ενδιαιτήματα) (Smayda, 2004).Η άμεση επίδραση της θρέψης επηρεάζει το φυτοπλαγκτόν (αφθονία και είδη) και η έμμεση επίδραση επηρεάζει το ανώτερο τροφικό επίπεδο. Οι επιπτώσεις περιλαμβάνουν: μαζική θνησιμότητα εκτρεφομένων και μη ψαριών και οστρακοειδών, ανθρώπινες ασθένειες και θάνατο από μολυσμένα ψάρια ή οστρακοειδή, θάνατο θαλάσσιων θηλαστικών, θαλασσοπουλιών και άλλων ζώων και τέλος, αλλοίωση θαλάσσιων ενδιαιτημάτων ή και του τροφικού πλέγματος. (Επιστημονική Πρωτοβουλία ΕΕ-ΗΠΑ για την Επιβλαβή Ανθοφορία Φυκών-ΗΑΒ). Τα είδη HAB, παρά το ότι σε μια μεταβλητή έκταση είναι ανθεκτικά στη βόσκηση, επηρεάζονται ακόμη από την υψηλή εισροή θρεπτικών ουσιών (ευτροφισμός). Οι σημαντικότερες περιοχές στα θαλάσσια οικοσυστήματα είναι οι παράκτιες περιοχές όπου οι ρύποι απελευθερώνονται σε τεράστιες ποσότητες, συχνά χωρίς έλεγχο ή επαρκή επεξεργασία.Παράμετροι όπως οι υψηλές θερμοκρασίες, τα μικρά παλιρροιακά συστήματα, ο ευτροφισμός, η πρωτογενής παραγωγή (φτωχά νερά σε φωσφορικά), οι εισροές γλυκού νερού (περιορισμένη ανταλλαγή νερού), η βιοποικιλότητα, η ανθρωπογενής πίεση (τουρίστες) (Smayda, 1989) καθιστούν τη Μεσόγειο Θάλασσα ευαίσθητη στις ανθρωπογενείς δράσεις και δραστηρίοτητες.

2. Πλαστικά απόβλητα

Η Μεσόγειος Θάλασσα είναι το λίκνο του πολιτισμούκαι ένα από τα πιο πολιτιστικά διαφοροποιημένα μέρη στη Γη. Έχει όμως επίσης ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ρύπανσης από πλαστικά παγκοσμίως.

Το πλαστικό αντιπροσωπεύει το 95% των απορριμμάτων που βρίσκονται στην ανοικτή θάλασσα, στον βυθό και στις παραλίες της Μεσογείου. Αυτή η ποσότητα σκουπιδιών προέρχεται κυρίως από την Τουρκία και την Ισπανία, ακολουθεί η Ιταλία, η Αίγυπτος και η Γαλλία.

Παρόλο που η Μεσόγειος αντιπροσωπεύει μόνο το 1% του νερού στον πλανήτη, είναι μια ημι-κλειστή θάλασσα που υποστηρίζει μεγάλο ποσοστό ανθρώπινης δραστηριότητας,μεαποτέλεσμα να γίνεται «παγίδα» για ταπλαστικά απορρίμματα και να κρατά το 7% όλων των μικροπλαστικών στον κόσμο (σύμφωνα με τηνWWF).

Μεγαλύτερα κομμάτια πλαστικών πνίγουν και συχνά σκοτώνουν θαλάσσια ζώα, συμπεριλαμβανομένων προστατευομένων και υπό εξαφάνιση ειδών, όπως θαλάσσιες χελώνες. Αλλά κομμάτια όπως τα μικροπλαστικά, είναι πολύ μικρότερα και ύπουλα κι έχουν κατακλύσει σε επίπεδο ρεκόρτη Μεσόγειο Θάλασσα. Η συγκέντρωση μικροπλαστικών στην Μεσόγειο είναι τουλάχιστον τέσσερις φορές υψηλότερη από ό,τι στο νησί σκουπιδιών που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Ειρηνικού Ωκεανού. Καθώς αυτά τα θραύσματα εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα, γίνονται σημαντική απειλή για έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό ειδών καθώς και για τον άνθρωπο.

Αυτά τα μικροπλαστικά καταναλώνονται από ψάρια και άλλους οργανισμούς που καταναλώνονται αργότερα από τον άνθρωπο. Κατά μέσο όρο, εκτιμάται ότι ένας Ευρωπαίος μπορεί να τρώει περίπου 11.000 κομμάτια μικροπλαστικών σε ένα έτος.

Επίσης, τα περισσότερα είδη πλαστικών δεν είναι βιοαποικοδομήσιμα και ως εκ τούτου παραμένουν στο περιβάλλον για εκατομμύρια χρόνια.Το ζήτημα αυτό συνιστά παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

3. Ναυτιλία και ρύπανση των λιμανιών

Μιλώντας για τις παγκόσμιες θαλάσσιες μεταφορές, στατιστικά στοιχεία για τον διεθνή στόλο δηλώνουν ότι υπάρχουν περίπου 100.000 πλοία σε 45.000 λιμάνια σε όλο τον κόσμο, τα οποία προκαλούν 900 εκατομμύρια τόνους εκπομπών CO2, που αντιστοιχούν σε εκείνες των 200 μονάδων παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα -σχεδόν το 7% του συνόλου των εκπομπώνCO2. Επιπλέον, εκπέμπουν SOx (οξείδια του θείου), NOx (οξείδια του αζώτου) και σωματίδια στην ατμόσφαιρα, ουσίες που είναι πολύ τοξικές για τη δημόσια υγεία και επικίνδυνες για το περιβάλλον.

Τα πλοία είναι οι κύριοι παραγωγοί εκπομπών θείου, που προέρχονται από καύσιμα. Στην πραγματικότητα, τα τελευταία 20 χρόνια έχουν παράγει περισσότερο από το διπλάσιο της ποσότητας των αερίων του θερμοκηπίου που έχουν παράγει τα αεροπλάνα. Μια μελέτη από την NASA αποκάλυψε ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση που παράγεται από πλοία είναι υπεύθυνη για τους θανάτους 6.000 ανθρώπων κάθε χρόνοκαι ταυτόχρονα, προκαλεί και περιβαλλοντική ζημία (η οποία είναι θανατηφόρα σε πολλές περιπτώσεις). Επιπρόσθετα, υποβαθμίζουν την πολιτιστική μας κληρονομιά καθώς επιταχύνουν τη διαδικασία οξίνισης.

Η μόλυνση του νερού στα λιμάνια και στο βυθό προκαλείται από μπάζα και λάσπη (βαρέα μέταλλα, υδρογονάνθρακες πετρελαίου, θρεπτικά συστατικά, βακτήρια, χημική ύλη κλπ.) που παράγονται γύρω από πλοία σε χώρους ελλιμενισμού, επισκευής και συντήρησης, περιοχές φόρτωσης και εκφόρτωσης κλπ.

Επίσης, κάτι επιπλέονπου πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι και η ηχορύπανση: οι δονήσεις και ο θόρυβος που σχετίζονται με τη λιμενική εργασία, όπως μεταξύ άλλων οι μηχανές σκαφών που λειτουργούν, οι δραστηριότητες των ναυπηγείων, οι αποβάθρες φόρτωσης και εκφόρτωσης. Όλα αυτά δημιουργούν ένα περιβάλλον, αφιλόξενο για όσους εργάζονται εκεί και πολύ δυσάρεστο για τους κατοίκους της περιοχής. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι, εκτός από το υψηλό επίπεδο θορύβου που χαρακτηρίζει τα λιμάνια, επικρατεί σε αυτά και αυξημένη κυκλοφορία.

Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα πουέρχεται να προστεθεί είναι τα μεγάλα κρουαζιερόπλοια. Παράγουν μια τεράστια ποσότητα στερεών αποβλήτων που προστίθεται στις προαναφερόμενες εκπομπές.

Η διεθνής νομοθεσία για την επεξεργασία και τη διάθεση αυτών των αποβλήτων ρυθμίζει ελάχιστα τις δραστηριότητες αυτών των κρουαζιερόπλοιων, πράγμα που σημαίνει ότι τόνοι αποβλήτων, χωρίς σχεδόν καθόλου επεξεργασία, καταλήγουν σε ωκεάνια ύδατα. Τα κρουαζιερόπλοια μπορούν να απορρίψουν διάφορα είδη οργανικών αποβλήτων και ανεπεξέργαστου νερού, όταν απέχουν περισσότερο από τέσσερα μίλια από την ακτή.